Dla Lekarzy

Nowoczesne terapie onkologiczne (terapie ukierunkowane molekularnie i immunoterapia) są w części refundowane w ramach programów lekowych NFZ. Jednak wg raportu Fundacji Onkologicznej Alivia dostęp do innowacyjnych terapii dla polskich chorych jest bardzo ograniczony. W raporcie czytamy: „Na 19 przeanalizowanych w raporcie nowotworów, tylko w jednym polski pacjent może mieć pewność, że jego leczenie będzie zgodne z aktualną wiedzą medyczną. Oznacza to, że tylko w przypadku tego jednego nowotworu polscy onkolodzy dysponują pełnym arsenałem leków określonym w międzynarodowych standardach leczenia. W przypadku 18 pozostałych przeanalizowanych nowotworów polski pacjent musi się liczyć z tym, że w publicznej służbie zdrowia nie będzie leczony w sposób optymalny – aż 70% leków zalecanych przez aktualną wiedzę medyczną jest w Polsce niedostępnych lub jest dostępnych z ograniczeniami.” Dla niektórych chorych w takiej sytuacji ratunkiem może być udział w badaniach klinicznych testujących innowacyjne terapie. Niestety badania takie toczą się w różnych miastach i nie ma możliwości równczesnego kwailifikowania się do kilku z nich (dlatego ważny jest prescreening, umozliwiający wstępną kwalifikację do badania klinicznego). Problemem jest także dostęp do badań genetycznych i immunologicznych, których wyniki pozwalają właściwie zakwalifikować pacjenta do terapii ukierunkowanych molekularnie lub immunoterapi. Wprawdzie w dniu 30 grudnia 2016 roku weszło w życie Zarządzenie nr 129/2016/DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia zmieniające zarządzenie w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju leczenie szpitalne, a w katalogu produktów do sumowania z takimi produktami jak diagnostyka chorób nowotworowych znalazły się podstawowe, złożone i zaawansowane badania genetyczne w chorobach nowotworowych, nie oznacza to jednak, że każdy polski chory ma równy dostęp do badania czynników predykcyjnych. Najistotniejszym problemem jest ograniczona liczba laboratoriów genetycznych. Duże centra onkologii zazwyczaj posiadają własne laboratoria genetyczne i tam badania takie są wykonywane niemal rutynowo. Jednak większość mniejszych szpitali takich laboratoriów nie posiada, co wiąże się z koniecznością zawarcia umowy podwykonastwa na świadczenie diagnostyki genetycznej lub immunologicznej.

Instytut Genetyki i Immunologii GENIM został stworzony z myślą o rozwiązywaniu takich właśnie problemów. W kolejnych artykułach będziecie mogli Państwo zaznajomić się z zasadami refundacji nowoczesnych terapii onkologicznych w Polsce oraz ze sposobem działania i efektywnością innowacyjnych terapii stosowanych u chorych na nowotwory. Zespół GENIM-u ma nie tylko potrzebną wiedzę i aparaturę, żeby wykonać rzetelnie badania genetyczne w kwalifikacji do omawianych terapii, ale może także pomóc w odszukaniu odpowiedniego badania klinicznego dla poszczególnych chorych. W indywidulanych przypadkach możliwe jest prowadzenie leczenia za pomocą terapii onkologicznych zarejstrowanych w Unii Europejskiej, ale nie refundowanych w Polsce. Leczenie takie prowadzimy w specjalistycznych poradniach Instytutu, chociaż należy pamiętać o bardzo wysokich kosztach terapii (zgody na objęcie leczeniem są do pobrania na naszej stronie). GENIM jest także otwarty na współpracę ze szpitalami, które chciałyby zawrzeć umowy na wykonywanie badań genetycznych w celu kwalifikacji chorych do leczenia w ramach programów lekowych NFZ (cennik badań genetycznych).

Zasady refundacji innowacyjnych terapii w Polsce

Personalizacja terapii onkologicznych stała się faktem, doprowadzając do znacznego wydłużenia czasu życia niektórych chorych na nowotwory. Tymczasem dostępność do nowoczesnego leczenia i kwalifikujących do niego badań diagnostycznych jest zróżnicowana w poszczególnych krajach UE. Niestety polscy chorzy mają znacznie utrudniony dostęp do wielu wymienionych poniżej procedur terapeutycznych i diagnostycznych.

Immunoterapia chorób nowotworowych

Immunoterapia jest sposobem leczenia chorób nowotworowych, polegającym na modyfikacji funkcjonowania układu immunologicznego w celu jego stymulacji do skutecznej walki z nowotworem. Przeprowadzone w ostatnich latach liczne badania kliniczne udowodniły, że wykorzystanie immunoterapii daje duże nadzieje na poprawę jakości życia chorych oraz na kontrolę, a nawet na remisję choroby nowotworowej. Należy jednak pamiętać, że pierwsze prace dotyczące nieswoistej stymulacji układu immunologicznego prowadzone były już pod koniec XIX wieku (szczepionki Coley’a). Prawdziwym przełomem w immunoterapii okazał się rok 1990, kiedy profesor James Allison opublikował swoje prace dotyczące receptorów immunologicznych punktów kontroli. Wyniki te przyczyniły się do późniejszego odkrycia przeciwciał przeciwko tym cząsteczkom (w tym przede wszystkim ipilimumabu), a obserwacje profesora Allisona zapoczątkowały ogromny rozwój badań nad technikami stymulacji i wzmocnienia funkcji układu immunologicznego w chorobach nowotworowych.

Terapie ukierunkowane molekularnie


Intensywne badania genetyczne, mające na celu poznanie nieprawidłowości molekularnych występujących w komórkach nowotworowych, zaowocowały odkryciem wiodących mutacji „kierujących” (ang. driver mutations) odpowiedzialnych za proces rozwoju nowotworu oraz leków (najczęściej drobnocząsteczkowych inhibitorów kinaz tyrozynowych) zdolnych do blokowania nieprawidłowych szlaków metabolicznych komórek nowotworowych. Do zaburzenia szlaków przekaźnictwa wewnątrzkomórkowego dochodzi w wyniku nieprawidłowości (mutacje, rearanżacje genowe, inne aberracje chromosomowe) onkogenów, kodujących poszczególne białka przekaźnikowe oraz genów supresorowych, których białkowe produkty odpowiedzialne są za integralność materiału genetycznego. Liczba i rodzaj nieprawidłowości genetycznych zależą od siły i czasu działania czynników karcinogennych. Długotrwałe oddziaływanie karcinogenów dymu tytoniowego skutkuje wystąpieniem licznych nieprawidłowości genetycznych. Wiele mutacji w onkogenach i wszystkie mutacje w genach supresorowych nie mają znaczenia klinicznego (nie ma możliwości dopasowania leku do nieprawidłowej struktury białka zaburzonej w wyniku mutacji genetycznych). W innych przypadkach, mutacji genetycznych i nieprawidłowych białek jest zbyt dużo, a guz jest nadmiernie heterogenny, by istniała możliwość zastosowania poszczególnych rodzajów terapii ukierunkowanych molekularnie. Istnieje jednak szereg pojedynczych mutacji, których występowanie umożliwia kwalifikację do spersonalizowanego leczenia onkologicznego.